تقویت دیپلماسی منطقه‌ای در سایه اجلاس سران اکو

گروه بین‌الملل دفاع‌پرس- رامین مجنون پیله‌رود؛ «اکو»، نام اختصاری یک سازمان اقتصادی منطقه‌ای با عنوان «سازمان همکاری اقتصادی اکو» (Economic Cooperation Organization) است. سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه در سال ۱۳۴۱ (۱۹۶۲) نخستین بار این سازمان را با نام «آر سی دی» یا «سازمان همکاری عمران منطقه ای» پایه ریزی کردند.

این سازمان در ابتدا با نام «آر سی دی» و نام اختصاری سازمان همکاری عمران منطقه‌ای آغاز به کار کرد. پس از انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷)، کار سازمان با وقفه مواجه شد و در سال ۱۳۶۴ با نام «اکو» حیات خود را از سر گرفت.

پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۳۷۲، کشور‌های افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز به سازمان اکو پیوستند. این سازمان هم اکنون با ده عضو، حدود ۴۸۰ میلیون تن جمعیت و ۸۶۲۰۶۹۷ کیلومتر مربع وسعت کشور‌ها، دارای نفت، گاز و صنعت است.

سازمان همکاری اقتصادی «اکو»، گامی در جهت حل و فصل مناسبات اقتصادی، ایجاد راهکار‌ها و زمینه ساز گسترش فعالیت‌های اقتصادی با اولویت همسایگان است و با همکاری اعضا، تجارت درون منطقه‌ای می‌تواند رونق بگیرد.

پانزدهمین نشست اجلاس سران همکاری‌های اقتصادی اکو در ۷ آذر ۱۴۰۰ (۲۸ نوامبر ۲۰۲۱) با حضور هیئت بلند پایه ایرانی به ریاست سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور کشورمان با میزبانی ترکمنستان در عشق آباد برگزار شد.

اهداف اصلی سازمان همکاری اقتصادی «اکو»

طبق اساسنامه این سازمان، اکو برای بهبود شرایط توسعه اقتصادی پایدار کشور‌های عضو تلاش می‌کند؛ و برای حذف تدریجی موانع تجاری در این منطقه فعالیت دارد. از دیگر اهداف اکو، تهیه برنامه مشترک برای توسعه منابع انسانی در این ده کشور است. این سازمان همچنین برای تسریع برنامه توسعه حمل و نقل و ارتباطات فعالیت می‌کند.

موارد ذیل جزء اهداف اصلی سازمان همکاری اقتصادی «اکو» به شمار می‌روند:

- ارتقای شرایط برای توسعه اقتصادی پایدار و افزایش سطح زندگی و رفاه مردم
- گسترش تجارت درون منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و حذف موانع تجاری
- تلاش در جهت ادغام تجارت کشور‌های منطقه با تجارت جهانی و ارتقای همکاری‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فنی و علمی
- توسعه زیر بنا‌های حمل و نقل و ارتباطات
- توسعه همگرایی بخش دولتی و خصوصی با تاکید بر آزاد سازی اقتصادی
- تدوین برنامه مشترک جهت توسعه منابع انسانی و بهره برداری از منابع طبیعی

تشکیلات

- نشست سران که هر دو سال یکبار جهت اتخاذ رهنمود‌های کلی برگزار می‌شود.

- شورای وزیران که بالاترین رکن تصمیم گیری و سیاست گذاری سازمان است و سالی یکبار تشکیل جلسه می‌دهد.

- شورای نمایندگان دائم بازوی اجرایی شورای وزیران است و هر ماه در سطح سفرا در تهران تشکیل جلسه می‌دهد.

- شورای برنامه ریزی منطقه‌ای سالی یکبار در سطح روسای سازمان‌های برنامه ریزی کشور‌های عضو تشکیل جلسه می‌دهد و وظایفی از قبیل تدوین برنامه‌های عملی برای تحقق اهداف سازمان، بررسی برنامه‌های گذشته و پیشنهاد تشکیل نهاد‌های منطقه‌ای را به عهده دارد.

دبیرخانه «اکو»

مقر دبیرخانه سازمان در تهران است. دبیرخانه مسوول هماهنگی و نظارت بر اجرای فعالیت‌های اکو و کمک به برگزاری نشست‌ها می‌باشد.

دبیرخانه متشکل از دبیرکل، معاونین، مدیران و کارکنان است. شورای وزیران از میان نامزد‌های انتخاب شده از سوی کشور‌های عضو دبیرکل را برای یک مدت سه ساله غیر قابل تمدید انتخاب می‌نماید. دبیرکل بالاترین مقام اجرایی سازمان می‌باشد. زبان رسمی سازمان اکو انگلیسی است.

اعضای سازمان همکاری اقتصادی «اکو» و شرایط عضویت در آن

امارت اسلامی افغانستان، جمهوری آذربایجان، جمهوری اسلامی ایران، جمهوری قزاقستان، جمهوری قرقیزستان، جمهوری اسلامی پاکستان، جمهوری تاجیکستان، جمهوری ترکیه، جمهوری ترکمنستان و جمهوری ازبکستان. قبرس شمالی تنها عضو ناظر سازمان همکاری اقتصادی «اکو» می‌باشد.

کشورهایِ پاکستان، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان، عضوِ مشترک ما بین اکو و سازمان همکاری شانگ‌های می‌باشند.

برآورد‌های اقتصادی نشان می‌دهد که با تغییر جایگاه اقتصادی برخی اعضای مؤثر اکو در دهه آینده، سازمان اکو در آسیا بار دیگر کلید تعامل شرق و غرب خواهد شد. ایران در سازمان همکاری اقتصادی در نقشِ بنیانگذار آن است و قدرت نفوذِ بالایی دارد، تاکنون وارد شدن کشور‌هایی همچون عراق، ارمنستان و عمان نیز در سازمان اکو مطرح شده است.

خصوصیات و ویژگی‌‌های سازمان همکاری اقتصادی «اکو»

«اکو»، متشکل از ۱۰ کشور با جمعیتی بالغ بر ۴۰۰ میلیون نفر با وسعت سرزمینی هشت میلیون کیلومتر مربع است. امروزه سازمان اکو در بسیاری از ابتکارات جهانی به عنوان یک شریک فعال و جدید حضور دارد و نقش سازنده و بی بدیلی در پیشبرد اهداف توسعه پایدار در بسیاری از حوزه‌ها دارد. سازمان همکاری اقتصادی در برخی حوزه‌ها از انتظارات جلوتر بوده است؛ از بخش‌های موفقِ سازمان همکاری اقتصادی می‌توان به همکاری در بخش انرژی‌های نو، محیط زیست، مدیریت بلایای طبیعی، مقابله با جرایم سازمان یافته و مواد مخدر و گردشگری و همچنین گسترش همکاری با سایر سازمان‌های بین المللی اشاره کرد. «توسعه اقتصادی و اقتصادی پایدار برای مردم منطقه» از شعار‌های اصلی سازمان همکاری اقتصادی «اکو» است.

شعار چهاردهمین نشست سران اکو که در اسفند ماه سال ۱۳۹۹ (مارس ۲۰۲۱) به ریاست پاکستان بصورت مجازی برگزار شد؛ «همکاری اقتصادی منطقه‌ای در دوران پسا کرونا» بود.

ویژگی‌های سازمان همکاری اقتصادی «اکو»

کشور‌های عضو «اکو» از ویژگی هایِ مهمی، برخوردار بوده و می‌توانند با اتکای به این ویژگی‌ها همکاری‌های خود را در تمامی زمینه‌ها گسترش دهند. «اکو» از منظر تأمین و انتقال انرژی حائز اهمیت فراوانی برای جهان است. همچنین اشراف بر چند آبراه استراتژیک جهان و همسایگی با پنج دریای مهم، شرایط ژئوپولیتیک و سرزمینی یگانه‌ای را برای سازمان همکاری اقتصادی به وجود آورده است و هیچ مسیری از اروپا به آسیا برای تجارت و حمل و نقل با صرفه‌تر و کوتاه‌تر از منطقه «اکو» شناخته نمی‌شود.

در حالت طبیعی، حداقل ۵۰ درصد تجارت کشور‌های عضو سازمان همکاری اقتصادی باید با اعضای درون سازمان انجام می‌گرفت.

برآورد‌های اقتصادی نشان می‌دهد که با تغییر جایگاه اقتصادی برخی اعضای مؤثر «اکو» در دهه آینده، سازمان اکو در آسیا بار دیگر کلید تعامل شرق و غرب خواهد شد. ایران در سازمان همکاری اقتصادی در نقشِ بنیانگذار آن است و قدرت نفوذِ بالایی دارد، تاکنون وارد شدن کشور‌هایی همچون عراق، ارمنستان و عمان نیز در سازمان اکو مطرح شده است.

پایه و اساس «سازمان همکاری اقتصادی اکو»

پایه و اساس سازمان «اکو» از ابتدا بر مبنای رشد و توسعه اقتصادی از هر جنبه بوده، اما علی رغم پتانسیل‌ها و ظرفیت‌هایی که اعضا دارند به دلایل متعدد از جمله نا متوازن بودن سطح اقتصادی اعضا، وضعیت متفاوت نظام اقتصادی کشور‌های عضو و یا دخالت‌های فرامنطقه‌ای نتوانسته نقش بزرگی در رشد تجارت جهانی داشته باشد.

معایب

کشور‌های عضو «اکو» علیرغم ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هایی که دارند هنوز موفق نشده اند در زمینه توسعه تجارت و اقتصاد جایگاه خوبی را در عرصه جهانی به دست آورند، در حالی که با توجه به شرایط خاص منطقه و توانمندی‌هایی که کشور‌ها در زمینه‌های مختلف دارند، می‌توانند در قالب یک همگرایی و همکاری خود را نشان داده و موجب ارتقاء این سازمان شوند. به نظر می‌رسد در این اجلاسیه باید فعالیت‌های اقتصادی و درصد رشدی که اکو طی یکسال گذشته داشته با توجه به شعار همکاری اقتصادی منطقه‌ای در دوران پسا کرونا مورد برررسی و ارزیابی قرار گیرد.

«اکو» چندان وزنه جهانی از نظر اقتصادی به شمار نمی‌رود؛ و اکنون، با وجودِ گذشتِ ۳۳ سال از آغاز مجدد فعالیت سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو، و ۲۵ سال از افزایش اعضای آن به ۱۰ کشور، ارزیابی عملکرد این سازمان مورد اختلاف است. اکو هرگز نتوانست به نقش بزرگی در رشد تجارت جهانی دست پیدا کند، و آزاد سازی اقتصادی و خصوصی‌سازی نیز در اکثر کشور‌های عضو، به آن معنایی که نظریه پردازان اقتصادی از آن یاد کرده اند، همچنان چیزی شبیه به یک افسانه است.

عدم موفقیت کشور‌های عضو این سازمان در تداخل منافع، اختلافات سیاسی اعضا، وضعیت متفاوت نظام اقتصادی کشور‌های عضو، نامتوازن بودن سطح اقتصاد کشور‌ها، دخالت‌های فرا منطقه‌ای است. بهترین کمکی که اعضای سازمان می‌توانند به اکو بکنند، تعهد عملی به دور نگاه داشتن سازمان از تنش‌ها و رقابت‌های سیاسی است. نقطه ضعف گسترش همکاری‌ها نبود روابط بین المللی مناسب میان این کشورهاست. البته گفته می‌شود که بسیاری از سازمان‌ها و ساز و کار‌های بین المللی از جمله سازمان ملل، اتحادیه اروپا، آ سه آن، اتحادیه عرب و ... با مشکلات و موانع بسیاری روبرو هستند، در نتیجه شاید بتوان گفت که در مجموع «اکو» در وضعیت بهتری قرار دارد.

ادامه دارد ...