دیوارنگاری شاهدان شهر، ادای دین به شهیدان انقلاب و دفاع مقدس

به گزارش دفاع پرس، به گفته کارشناسان، بسیاری از دیوارنگاریها به سفارش درباریها روی بناها به عنوان نمادهای مختلف کشیده میشد. مهمترین نقاشیهای دیواری یا به طور مستقیم بر روی دیوارها به اجرا درمیآمد و یا روی سطوحی که بعدتر بر روی دیوارها نصب میشد. این هنر رفته رفته در گذر زمان و به مرور با توسعه شهرها و اهمیت یافتن موضوع زیباییهای بصری در محیط زندگی، در نظر مدیران شهری دنیا جایگاه ویژهای پیدا کرد، تا جایی که امروزه در بسیاری از کشورها به عنوان جاذبه گردشگری محسوب میشود، کما این که نقاشیهای دیواری شهرهای بزرگی مانند لندن، پاریس و رم از این دست به حساب میآیند و این در حالی است که این هنر در بسیاری از شهرهای ایران به شکل فزایندهای در اغتشاشات بصری سهیماند!

عالیترین مکان تجمع زیستی انسان

توجه به این واقعیت که دوسوم از بهترین ساعات زندگی شهروندان در فضاهای شهری میگذرد، زیباسازی شهری به حقیقتی انکارناپذیر برای پاسخگویی به نیازهای روحی و روانی شهروندان تبدیل شده است. این موضوع در جهان امروز به سبب تغییر شیوههای زندگی و ظهور نیازهای جدید، بیش ازگذشته پرداختن به این هنر را به صورت ویژه، ضروری کرده است.

شهر به عنوان عالیترین مکان تجمع زیستی انسان از آغاز، مهمترین مقطع تاریخ بشریت است و بی تردید از همان ابتدای پیدایش شهرنشینی، طراحی و زیبایی آن نیز مطرح بوده است. هدف از طراحی و زیبایی شهری بهبود شرایط زندگی و رفع نیازهای ساکنان شهرها است. در زندگی شهری امروز، به ندرت میتوان کسی را یافت که با مقوله زیباسازی در شهر مواجهه نداشته باشد و از آنجا که قسمت عمده درک ما از محیط اطرافمان با استفاده از قدرت بینایی است، باید در استفاده از محرکهای بصری برای توسعه زیباسازی شهری و تعامل شهر نیز اقدام شود.

شهر زیبا، نیازمند زیبایی شناسی

زیبایی شهری را میتوان فرآیند آفرینش هنر در محیطهای شهری دانست که در آن هنرمند، فرهنگ، ارزشها و باورهای جامعه را در معرض دید عموم قرار میدهد و موجبات حظ بصری مردم را فراهم میکند که هدف آن، ایجاد محیطی خلاق و پرورنده برای مردمی است که در آن زندگی میکنند. از این منظر انواع هنرهای تجسمی، نقاشیهای دیواری، گرافیک و تبلیغات محیطی و مبلمان در فضاهای شهری علاوه بر انبساط خاطر شهروندان، مورد استفاده آنان نیز قرار میگیرد. افزون بر آن، زیبایی در بستر شهر با تاکید بر ارتقاء کیفیت سیما و منظر شهری، باعث بالا رفتن کیفیت استفاده شهروندان از عناصر ساخته شده میشود و نقش مهمی در تعاملات اجتماعی شهروندان دارد و هویت کالبدی شهر همچنین هویت اجتماعی شهروندانش را تحکیم میبخشد.

دکتر جمال کامیاب ـ مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران با تاکیدبر اینکه امروزه در اکثر شهرهای کشور میتوان ردپایی از وقایع و دورههای تاریخی را مشاهده کرد، میگوید: از آنجایی که محلهها و بافتهای یک شهر از امکانات و عوامل مساوی رشد در طول زمان برخوردار نبودهاند، تفاوتهای آشکاری در سیمای شهرهادیده میشود، در حالی که شهر سالم و توسعهیافته، شهری است که در حین رشد، توسعه وایجاد فضاهای جدید، ارتباط منطقی و منسجمی بین آن فضاها برقرار سازد و یکپارچگی و هویت خود را حفظ و تقویت کند.

وی تغییرات جوامع شهری تا پیش از رویدادهای جهانی ناشی از انقلاب صنعتی اروپا را بسیار نامحسوس میداند و معتقد است: کالبد شهرها پیش از انقلاب صنعتی با دگرگونی قابل توجهی مواجه نبود، حال آنکه همگام با تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بافتهای شهری نیز با تغییر شکل و شالوده مواجه شد، چرا که شهر به مثابه یک موجود زنده و پویا مانند سایر پدیدههای انسان ساخت، در طول زمان دچار تغییر، تحول، رشد و توسعه میشود.

رد پای این تغییر و تحول را به راحتی میتوان در گوشه گوشه شهرها و به اشکال مختلف دید. نقاشیهای دیواری یا در اصطلاح درستتر دیوارنگاریها، از مواردی است که گذر تاریخ را به اشکال مختلف نشان میدهد. انتخاب مضامینی برای یادآوری تاریخ و یا رویدادی در یک شهر، از مواردی بوده که این هنر شهری را مورد توجه بسیاری از هنرمندان قرار داده است.

در عصر کنونی دیوارنگاری نه فقط وسیلهای برای نشان دادن اینگونه رویدادهاست، بلکه به عنوان ابزاری برای کاهش اغتشاشات بصری نیز مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته است.

دگرگونی در روند دیوار نگاری تهران

طرحهای نقاشیهای دیواری چگونه انتخاب میشوند، در انتخاب آنها چه ملاکها و المانهایی دخیل است و در شهری مانند تهران چقدر این موضوع رعایت میشود؟

مدیر عامل سازمان زیباسازی شهر تهران در پاسخ به این سوال، به فعالیتهای این سازمان طی چند سال گذشته اشاره میکند و میگوید: در حال حاضر با رویکرد جدیدی در بحث کارشناسی نقاشیهای دیواری روبهرو هستیم. گاهی کارهایی به عنوان نقاشی دیواری ارائه میشود که از نظر هنری فاقد ارزش است. سازمان زیباسازی شهر تهران با توجه به مشکلات پیش آمده، کنترل حجم اجرای نقاشیهای دیواری را به کمک معاونت هماهنگی امور مناطق در دستور کار خود قرار داده است که این معاونت موظف است برحجم، اجرا و نگهداری این آثار نظارت دقیق داشته باشد.

وی در پاسخ به اینکه آیا دیوارنگاری در تهران برای شهروندانی که آ ن را میبینند، لذت بخش است یا نه میگوید: برخی از دیوارنگاریهای انجام شده طی سالهای گذشته از نظر کمی و کیفی قابل قبول نیست، اما رویکرد پژوهش محور سازمان زیباسازی شهر تهران دگرگونی در روند دیوارنگاری تهران را نشانه گرفته است.

مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران با اشاره به برگزاری دوسالانهای در خصوص دیوارنگاری،ادامه میدهد: سازمان زیباسازی شهر تهران که مقوله هنر نقاشیهای دیواری را به شکل ویژه مورد توجه قرار داده و درصدد رفع نقایص آن برآمده است.

طراحی ارزشمند مقدم بر اجرا

طراحی و اجرای دیوارنگاری در شهر از مباحثی است که به صورت ویژه باید مورد توجه نهادها یا سازمانهای مرتبط با زیبایی بصری در شهرها قرار گیرد. گاهی دیوارنگاریهایی در سطح شهر مشاهده میشود که به رغم استفاده از مواد اولیه ماندگار، طراحی ضعیفی دارند. از اینرو به نظر میرسد خلق آثاری ارزشمند دراین حوزه نیازمند وجود ضوابط و قوانینی است که هنرمندان این رشته را ملزم به رعایت آنها کند.

دکتر جمال کامیاب در اینزمینه میگوید: درباره رتبه بندی و ارزشگذاری نقاشیهای دیواری هم باید بگویم، سازمان زیباسازی میان کارهای اجرایی و طراحی تفاوت میگذارد و این کار باعث میشود ارزش کار هنرمندان و مجریان این مقوله به طور جداگانه سنجیده شود. بسیاری از پیمانکاران در مناطق شهر با استفاده از مناسبات غیرهنری کارهایی را اجرا میکنند که ارزش هنری ندارند و این هنر شهری را بیشتر به عاملی برای بهرهبرداریهای اقتصادی تبدیل کردهاند. سازمان زیباسازی سعی کرده است با برطرف کردن موانع موجود، هنرمندان را بیشتر به همکاری و مشارکت در طرحهای سازمان ترغیب کند.

وی در اینباره به وجود شورای تخصصی هنر در سازمان زیباسازی شهر تهران اشاره میکند و میافزاید: یکی از بحثهایی که با شورای تخصصی داشتیم، در اولویت قراردادن طراحی است و در این ارتباط ارزش طراحی را از ارزش اجرا جدا کردهایم و در قدم اول کوشیدهایم طراحی خوب داشته باشیم تا به اجرای بهتر برسیم. با درجهبندی کردن طرحها به 3 درجه یک، متوسط و سه، هنرمندان بیشتری وارد چرخه طراحی میشوند و ما میتوانیم از طرحهای بهتر و غنیتر بهرهمند شویم.

کامیاب ادامه میدهد: سازمان زیباسازی شهر تهران به منظور ارائه الگویی یکسان برای طراحی نقاشی دیواریهای شهر، تدوین طرح جامع نقاشیهای دیواری را در دستورکار خود قرار داده است. این طرح به عنوان مرجعی برای معرفی ضوابط، حدود و مشخصات اجرای نقاشیهای دیواری باتوجه به وضعیت موجود، تعریف میشود.

دیوارنگاری شاهدان شهر

دیوارنگاری ارزشی و با موضوع شهیدان به دوران انقلاب، پساز انقلاب و دفاع مقدس بر میگرد. چرا که در این زمان با مطرح شدن مقام شهید و جایگاه شهادت در فرهنگ ایرانی - اسلامی، به منظور ارج نهادن به مقام شامخ شهدا و شاید به نوعی معرفی آنان به جامعه و قدردانی از ایثار و جانفشانیهایشان، هنر دیوارنگاری آنهم با رسم پرتره شهدا مورد توجه هنرمندان و مدیران شهری قرار گرفت.

البته این رویداد تازهای در حوزه هنرهای شهری محسوب نمیشود، بلکه به نوعی در تمامی انقلابهای بزرگ دنیا نیز چنین اتفاقی افتاده است. شاید تفاوتهایی از نظر مفهوم شهید و شهادت وجود داشته باشد که آنهم مربوط به نوع نگرش و فرهنگهای این کشورها میشود. در تمامی فرهنگها شهید و قهرمانهای ملی جایگاه مهمی داشتهاند و برای معرفی و قدرشناسی از آنان، فیلم و مجسمههای یادبود ساختهاند و مردم به مکانهایی که مجسمهها در آنجا است میروند و یاد آنان را زنده نگه میدارند.

آیدین آغداشلو که از نقاشان پیشکسوت کشورمان است، در اینباره میگوید: تجلیل از شهدا و ارتقاء سلیقه عمومی مردم در دیوارنگاری، باعث شد تا با اشتیاق فراوان برای داوری آثار «دوسالانه دیوارنگاری شاهدان شهر» به ایران بیایم.

وی که در این دوره از برگزاری دوسالانه دیوارنگاری شهری، یکی از اعضای هیأت داوری دیوارنگاری شاهدان شهر بوده است، درباره ضرورت برگزاری دوسالانهای با موضوع تصاویر شهدا و انگیزه حضورش در جمع داوران دوسالانه ادامه میدهد: در وهله اول دوست داشتم در کنار داوران دوسالانه باشم. سالهاست داوری آثار هنری را نمیپذیرم، اما این بار با موضوعی روبرو شدم که برایم حائز اهمیت بود و فکر کردم شاید اگر من حضور یابم، بتوانم سر سوزنی در این راه مفید و موثر باشم.

آغداشلو تأکید میکند: مسأله حقشناسی و سپاس نسبت به شهدایی که چه در طول تاریخ و چه در سالهای بعد از انقلاب جانشان را برای آسوده زندگی کردن ما فدا کردند، نکته مهم دیگر برای ضرورت برگزاری دوسالانه دیوارنگاری شاهدان شهر بوده است.

آغداشلو با اشاره به اینکه دوسالانه دیوارنگاری شاهدان شهر خیلی خاص و در نوع خود کم نظیر است، میافزاید: تأکید میکنم که باید به عنوان مسألهای جدی به موضع شهدا و دیوارنگاری توجه شود. صورت مساله این است که ما در حال زندگی هستیم، اما عدهای نگران ما هستند، به این معنی که به ما مینگرند و حضورشان را یادآوری و تاکید میکنند. در قبال آن، بهجا آوردن ذرهای از معنایی که در کل لفظ شهادت وجود دارد، کاری ناچیز است که آثاری شایسته به وجود آید که این مفاهیم را بازگو و بازنمایی کنند.

به هرحال برگزاری چنین دوسالانهای آنهم به نام و یاد شهدای انقلاب و 8 سال دفاع مقدس، شاید فرصتی مغتنم است که در اختیار هنرمندان حوزه تجسمی و به ویژه هنر نقاشی قرار گرفته است تا بتوانند دین خود را به شاهدان شهر ادا کنند.

اهمیت نقاشیهای دیواری در جهان

به گفته دکتر حبیبالله صادقی، عضو شورای سیاستگذاری و داور دوسالانه جشنواره شاهدان شهر، از جمله رویدادهای مهم فرهنگی معاصر ایران، برگزاری جشنوارة دوسالانة شاهدان شهر است که شهردار محترم و سازمان زیباسازی شهر تهران و نیز جامعة هنرمندان معاصر با هدف بزرگداشت مقام شهدا، به این امر پراهمیت همت گماشتهاند.

وی میافزاید: هنر نقاشیهای دیواری، در جهان اهمیت خاصی دارد و موضوع هنر اجتماعی جوامع انقلابی با به تصویر کشیدن قهرمانان و چهرههای مؤثر در جوامع انقلابی همراه است. در ایران نیز همة قهرمانان و چهرههای نامآور که در دفاع از انقلاب و سرزمین ما فداکارانه حضور داشتند، موضوع این جشنواره است، اما متأسفانه بیشتر اجرای آثار یادشده با توجه به تعداد فراوان این چهرههای ارزشمند و معماری شهری، از کیفیت آرمانی خوبی برخوردار نیست و بیشتر به روش گرافیتی و با کیفیت اجرای نامناسب است.

صادقی با یادآوری این که جشنواره با حضور هنرمندان و مدیریت عالی هنرمندان پیشکسوت در پروژهها و کارگاههای آموزشی، حرکتی روبه جلو را آغازکرده است، میافزاید: انتظار میرود سازمانهای مسئول مانند بنیادشهید و امور ایثارگران، شهرداری و نیزهنرمندان معاصر با حضور همهجانبه، هنر معاصر و ممتاز برآمده از این دوران را، در چهرة هنر اجتماعی و با موضوع بزرگداشت مقام شهید ، با بازخوانی و اصلاح ضعفها و کاستیهای آن، ارائه دهند.

تصاویر دیوارنگاری شهدا، مورد توجه پژوهشگران

پژوهش، تحقیق و انجام کارهایی توسط افراد متخصص همواره بهترین و پویاترین نتایج را در پی داشته است و به نظر میرسد اختصاص بخشی با نام بخش پژوهش در دوسالانه دیوارنگاری، شاید گامی به سوی تخصصی کردن فعالیتهای انجام شده در آن باشد.

تعداد مقالات رسیده به دبیرخانه این دوسالانه نشان داد که نیمی از آثار بهطور مستقیم به موضوع شهدا، دفاع مقدس و شاهدان شهر پرداختهاند و باقی آنها نیز به طور غیر مستقیم، موضوعهای پیرامونی دیوارنگاری ایران را در مقایسه با سایر کشورها، مورد بررسی و تحلیل قرار دادهاند.

اشرفالسادات موسویلر ـ دبیر علمی دوسالانه دیوارنگاری شاهدان شهر، با اشاره به علاقه پژوهشگران به تصاویر دیوارنگاری شهری با استفاده از تصاویر شهدا میگوید: آنچه در این زمان محدود قابل تحسین به نظر میرسد، اهمیت تخصصی دیوارنگاری شهرها با موضوعی خاص و در لایهای تخصصی است و برای افرادی که دستاندرکار نشر پژوهشهای تخصصی هستند، اهمیت و محدودیتهای برگزاری چنین مسابقاتی کاملاً ملموس است.

وی سطح همایش علمی دوسالانه را به لحاظ نظری و فنی در زمره کنفرانسهای علمی- تخصصی ارزیابی میکند و با اشاره به داوری مقالات توضیح میدهد: این مقالات شامل2 بخش است، اول مقالاتی که به لحاظ محتوایی به طور مستقیم با موضوع شهدا مرتبط است و دیگر مقالاتی که با محوریت دیوارنگاری و به طور غیر مستقیم به موضوع شهدا پرداخته است.

موسویلر درباره نحوه ارائه این آثار نیز میگوید: به منظور رعایت بیطرفی در بخش مسابقه مقالات، برترینهای آنها در پانل تخصصی ارائه خواهد شد و پیشنهاد شده است که داوران به ویژه در انتخاب مقالههای اول تا سوم برای ارائه خوب آنها هم امتیاز قائل شوند و در روز برگزاری همایش علمی به آن بخش نیز رای دهند. همچنین به مقالاتی که علاوهبر امتیاز داوری علمی، در ارائه نیز امتیازهای خوبی کسب کنند، جایزه تعلق میگیرد. به این ترتیب مقالات اول تا سوم از چند مرحله داوری عبور کردهاند و امید است بهترین آنها جوایز را از آن خود کنند.

گفتنی است، سومین دوسالانه دیوارنگاری از 15 بهمن ماه امسال در 3 بخش مسابقه شاهدان شهر، پژوهش و مروری برآثار دیوارنگاری شهری، از سوی سازمان زیباسازی شهر تهران افتتاح شد که همزمان با آن نمایشگاهی از آثار هنرمندان دوسالانه در موسسه فرهنگی صبا آغاز به کار کرد که این نمایشگاه تا 15 اسفندماه در فرهنگستان هنر برپاست.

همزمان با برپایی این نمایشگاه 100 طرح برگزیده این نمایشگاه نیز برروی دیوارهای شهر تهران از سوی هنرمندان نقاشی میشود.

منبع:روزنامه اطلاعات